'Chúng tôi không bao giờ bỏ mặt nạ đi; càng lâu đời thì chúng càng có giá trị' - đây là câu trả lời được thông dịch viên dịch lại khi chúng tôi hỏi về việc xử lý những mặt nạ Khon bị hư hỏng.

PowerShot G7X Mark II, ống kính 8,8-36,8 mm, f/2.0, 9,92 mm, 1/60 giây, ISO125

Chúng tôi đã sử dụng tính năng 'Làm nét' của máy ảnh và phong cách ảnh 'Chi tiết tinh tế' để chụp một hình ảnh sinh động thu được tất cả các chi tiết đẹp mắt của chiếc mặt nạ này. Hiệu ứng bokeh mượt mà làm mờ phần nền một cách tinh tế để người xem tập trung vào mặt nạ chính.

Chúng tôi đang nói chuyện với ông Prateep Rodpai, một trong những chuyên gia hàng đầu của Thái Lan về chế tác mặt nạ cho những người biểu diễn của Vũ điệu Khon. Và từ những gì mà ông chia sẻ với chúng tôi, lợi nhuận chắc chắn không phải là lý do duy nhất mà mặt nạ được bảo quản.

Toàn bộ hình thức nghệ thuật này là cách người Thái Lan diễn lại bộ sử thi Ramayana hào hùng và được coi là một hoạt động thiêng liêng ở Thái Lan. Từ trang phục và mặt nạ cho đến buổi biểu diễn điệu nhảy, mọi khía cạnh đều nằm trong khuôn khổ của cácnghi thức và lễ nghi.

PowerShot G7X Mark II, ống kính 8,8-36,8 mm, f/2.2, 8,80 mm, 1/320 giây, ISO800

Bức ảnh này cho thấy quá trình biến đổi dài từ một khối giấy bồi không có gì đặc sắc cho đến một mặt nạ hoàn thiện tuyệt đẹp. Ánh sáng yếu bên trong xưởng khiến việc chụp bức ảnh này có chút khó khăn. Chúng tôi đã phải thử nhiều lần trước khi chụp được bức ảnh này - ít nhất thì cũng một phần nhờ vào may mắn. Những trường hợp như vậy thỉnh thoảng vẫn xảy ra.

Trước khi bắt đầu học nghề, một người chế tác mặt nạ như ông Prateeep phải tham vấn ý kiến của các tăng lữ Bà-la-môn và trải qua một buổi lễ để xin Đấng tối cao cho phép. Người ta tin rằng nếu không làm như vậy, ông có thể sẽ bị điên. Một khi được cho phép, thầy giáo sẽ chỉ cho ông những công cụ cơ bản của nghề này: một bàn chải để sơn, khuôn đúc bằng đá sa thạch để tạo hình những đồ trang trí nhỏ đính trên mặt nạ và dụng cụ tạo các hốc mắt trong mặt nạ.

PowerShot G7X Mark II, ống kính 8,8-36,8 mm, f/1.8, 8,80 mm, 1/500 giây, ISO400

Một bức ảnh chụp quá trình làm mặt nạ - với một chiếc mặt nạ đã hoàn thiện một phần và tất cả dụng cụ của nghệ nhân đặt trên chiếc bàn làm việc nhỏ của ông trong xưởng làm việc ở Bangkok.

Các nghi lễ thực hiện ở hậu trường trước khi biểu diễn là bắt buộc đối với vũ công để được ban phước lành khi thực diễn các nhân vật thần thoại và bắt buộc phải tạ tội với những nhân vật này nếu họ diễn không tốt.

Ngay cả với những mặt nạ bị hỏng (nhưng không bao giờ bị bỏ đi), họ cũng có những nghi lễ liên quan. Trừ khi là mặt nạ do chính tay mình làm, ông Prateep phải xin phép trước khi sửa chữa những mặt nạ mang hình dáng của các vị thần hoặc các nhà tu hành.

PowerShot G7X Mark II, ống kính 8,8-36,8 mm, f/2.8, 22,67 mm, 1/80 giây, ISO400

Bức ảnh này chụp cận cảnh các dụng cụ của nghệ nhân. Những chiếc cọ vẽ dính sơn đã mòn cho biết họ đã liên tục sử dụng những dụng cụ này trong nhiều năm làm việc tận tụy.

Cùng với sự tôn kính sâu sắc dành cho nghệ thuật là sự kháng cự mạnh mẽ đối với bất kỳ hành vi nào nhằm thay đổi điều đó.

Mặt nạ của ông Prateep gần như giống hệt với những chiếc được sản xuất từ hơn 100 năm trước, khi Vũ điệu Khon còn một hình thức nghệ thuật quý tộc chỉ được biểu diễn trong cung điện hoàng gia. Ông có một cuốn sách hướng dẫn chi tiết cách làm hàng trăm loại mặt nạ được sử dụng trong một buổi trình diễn vũ điệu Khon mà ông phải tuân thủ nghiêm ngặt.

PowerShot G7X Mark II, ống kính 8,8-36,8mm, f/2.2, 8,80mm, 1/10 sec, ISO500

Chúng tôi đã chỉnh ống kính để lấy nét hơn vào chiếc mặt nạ mang hình dáng một nhân vật phi thường này trong buổi biểu diễn vũ điệu Khon, đặc trưng bởi hai chiếc răng nanh. Nền được làm mờ mượt mà giúp những chi tiết tinh tế của mặt nạ trở nên nổi bật hơn.

Sự tuân thủ truyền thống một cách nghiêm ngặt này không cho phép thay đổi kiểu dáng mặt nạ. Khi được hỏi, ông Prateep từ chối, thậm chí đến cả việc cân nhắc chế tác những chiếc mặt nạ Khon mang hình dáng những nhân vật không được mô tả trong hướng dẫn của ông.

PowerShot G7X Mark II, ống kính 8,8-36,8 mm, f/2.0, 10,58 mm, 1/200 giây, ISO125

Ở chế độ Chân dung, máy ảnh chọn một khẩu độ lớn và độ sâu trường ảnh hẹp để chỉ lấy nét vào chủ thể và làm mờ hậu cảnh. Trong trường hợp này, cả tiền cảnh cũng được làm mờ.

Mặc dù môn nghệ thuật này có những người gìn giữ đầy tận tụy nhưng đây lại không phải là một ngành phát triển mạnh. Những nỗ lực của chính phủ Thái Lan đã thúc đẩy nhận thức và sự nổi tiếng của Mặt nạ Khon Thái Lan trên toàn cầu. Tuy nhiên, tổng số lượng đơn đặt hàng vẫn còn thấp. Vì thị trường không lớn, những bậc thầy như ông Prateep cực kì giữ gìn những kiến thức của mình - chỉ truyền dạy cho họ hàng thân cận.

PowerShot G7X Mark II, ống kính 8,8-36,8 mm, f/2.2, 12,76 mm, 1/320 giây, ISO800

Chúng tôi đã chọn Bộ lọc sáng tạo 'Siêu sống động’ để ghi lại được tất cả những chi tiết và biểu cảm phong phú giúp tái hiện sinh động hình ảnh vị ẩn sĩ này.

Điều này có thể góp phần giúp mọi người nhận ra rằng những bậc thầy làm Mặt nạ Khon đang dần biến mất. Nhưng theo ông Prateep, thực tế thì trước mắt họ không thiếu những thợ chế tácmặt nạ trẻ, những người đang được đào tạo để tiếp bước ông. Chỉ là họ không có nhiều cơ hội thực hành kỹ năng của mình vì số lượng đơn đặt hàng mặt nạ còn thấp.

Vì vậy, có lẽ chúng ta không cần phải lo lắng về khả năng nghề chế tác Mặt nạ Khon Thái Lan bị 'thất truyền' vì không có người kế thừa.

PowerShot G7X Mark II, ống kính 8,8-36,8 mm, f/1.8, 8,80 mm, 1/40 giây, ISO800

Người nghệ nhân tự hào đứng giữa các tuyệt tác của mình. Tất nhiên đây không phải là tất cả các mặt nạ ông bán - ông còn có một xưởng chính lớn hơn ở quê nhà, cách Bangkok khoảng 100 km.

Đây không phải là một thứ xu hướng sớm nở tối tàn, mà là một phần mang tính biểu tượng của bản sắc Thái Lan và đã tồn tại hàng thế kỷ dưới hình thức một môn nghệ thuật thích hợp có quy mô nhỏ. Ngày nay, có những cá nhân tận tâm và say mê cống hiến để gìn giữ môn nghệ thuật này đúng như truyền thống và có thêm nhiều người yêu thích mặt nạ Khon Thái Lan từ khắp nơi trên thế giới.

Vì vậy chúng tôi không thể không chia sẻ sự lạc quan của ông Prateep Rodpai rằng môn nghệ thuật Thái Lan này - cũng giống như những nhân vật thiêng liêng mà ông luôn hết lòng chế tác và những chiếc mặt nạ không bao giờ bị bỏ đi - sẽ sống mãi cùng năm tháng.

---

---