'เราไม่มีวันทิ้งหัวโขน ยิ่งมีอายุมาก ก็ยิ่งมีค่ามากขึ้น’ ล่ามของเราแปลคำตอบสำหรับคำถามของเราเกี่ยวกับการกำจัดหัวโขนที่ชำรุดเสียหาย

PowerShot G7X Mark II, เลนส์ 8.8-36.8mm, f/2.0, 9.92mm, 1/60 วิ, ISO125

เราใช้คุณสมบัติ 'การเพิ่มความคมชัด’ ของกล้องและรูปแบบภาพ 'Fine Detail' เพื่อถ่ายภาพที่สดใสซึ่งจับรายละเอียดทั้งหมดของหัวโขนนี้ โบเก้ ที่นุ่มนวลทำให้ฉากหลังเบลอเพื่อโฟกัสที่หัวโขนหลัก

เรากำลังพูดคุยกับครูประทีป รอดภัย ซึ่งเป็นหนึ่งในบุคคลที่สำคัญที่สุดของประเทศไทยในการทำหัวโขนสำหรับนักแสดงรำโขนไทย และจากสิ่งที่เขาบอกเรา กำไรไม่ได้เป็นเพียงเหตุผลเดียวที่ยังเก็บรักษาหัวโขนไว้

รูปแบบของศิลปะทั้งหมด – การตีความของ รามเกียรติ์ สุดมหากาพย์ถือว่าเป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์ในประเทศไทย จากเครื่องแต่งกายและหัวโขนไปสู่การแสดง ทุกด้านมีพิธีกรรมและพิธีการมากมาย

PowerShot G7X Mark II, เลนส์ 8.8-36.8mm, f/2.2, 8.80mm, 1/320 วิ, ISO800

ภาพนี้ภาพเดียวครอบคลุมการเดินทางที่ยาวนานจากกระดาษอัดรูปทรงกระบอกไปจนเป็นหัวโขนที่เสร็จสิ้นสวยงาม ความสลัวของสตูดิโอทำให้ภาพนี้ดูน่าสนใจ เราต้องลองหลายครั้งก่อนที่จะได้ภาพนี้ซึ่งบางครั้งก็เกิดขึ้นอย่างน้อยเนื่องมาจากโชค

ตัวอย่างเช่น ก่อนที่จะเริ่มฝึกหัด ผู้ผลิตหัวโขนอย่าง ครูประทีปต้องปรึกษากับพราหมณ์และเข้าพิธีกรรมเพื่อรับอนุญาตจากสิ่งศักดิ์สิทธิ์ก่อน มีความเชื่อว่าหากเขาไม่ทำ เขาอาจจะกลายเป็นบ้า เมื่อได้รับอนุญาตแล้ว ครูของเขาจะแนะนำเครื่องมือพื้นฐานสำหรับความถนัดของเขา เช่น แปรงสำหรับวาดภาพ แม่พิมพ์หินทรายเพื่อสร้างเครื่องประดับหน้ากากขนาดเล็ก และเครื่องมือในการเจาะหลุมตาในหัวโขน

PowerShot G7X Mark II, เลนส์ 8.8-36.8mm, f/1.8, 8.80mm, 1/500 วิ, ISO400

ภาพถ่ายงานที่อยู่ระหว่างทำของกระบวนการทำหัวโขน - มีหัวโขนที่เสร็จไปบางส่วนและเครื่องมือทั้งหมดของศิลปินวางอยู่บนโต๊ะทำงานขนาดเล็กในสตูดิโอในกรุงเทพของเขา

หลังเวที พิธีการก่อนแสดงเป็นสิ่งจำเป็นสำหรับ นักแสดงโขน เพื่อขอพรในการแสดงตัวละครในตำนานของพวกเขา และการขอขมากับตัวละครดังกล่าวที่อาจล่วงเกิน

แม้หัวโขนจะชำรุดเสียหาย (แต่ไม่เคยทิ้ง) แต่ยังมีพิธีกรรมเกี่ยวข้อง เว้นเสียแต่ว่าเขาทำหัวโขนด้วยตนเอง ครูประทีปต้องได้รับอนุญาตก่อนที่จะทำการซ่อมแซมหัวโขนที่มีใบหน้าที่เป็นพระเจ้าหรือฤาษี

PowerShot G7X Mark II, เลนส์ 8.8-36.8mm, f/2.8, 22.67mm, 1/80 วิ, ISO400

ภาพถ่ายใกล้เครื่องมือของศิลปินนี้แสดงแปรงที่ชำรุดและคราบสีที่สะท้อนถึงการใช้งานอย่างต่อเนื่องและเป็นเวลานาน

ด้วยความเคารพอย่างลึกซึ้งต่องานศิลปะ ทำให้เกิดความต่อต้านที่รุนแรงต่อความพยายามที่จะเปลี่ยนแปลง

หัวโขนของครูประทีปเกือบจะเหมือนกับหัวโขนที่ทำขึ้นเมื่อกว่า 100 ปีที่แล้ว เมื่อการรำโขนเป็นรูปแบบศิลปะของชนชั้นสูงที่แสดงเฉพาะในพระราชวังเท่านั้น เขามีคู่มือพร้อมคำแนะนำอย่างละเอียดเกี่ยวกับการทำหัวโขนหลายร้อยแบบในการแสดงโขน ซึ่งเขาต้องทำตาม

PowerShot G7X Mark II, เลนส์ 8.8-36.8mm, f/2.2, 8.80mm, 1/10 วิ, ISO500

เราปรับ เลนส์ เพื่อโฟกัสที่หัวโขนที่เป็นตัวละครยักษ์นี้ในการแสดงโขนโดยมีรูปร่างคล้ายเขี้ยว ฉากหลังที่เบลอทำให้รายละเอียดของหัวโขนชัดเจนขึ้น

การยึดมั่นอย่างเคร่งครัดกับประเพณีนี้จะไม่สามารถเปลี่ยนแปลงรูปแบบของหัวโขนได้ เมื่อเราขอ ครูประทีปปฏิเสธแม้แต่ที่จะพิจารณาการทำหัวโขนที่เป็นตัวละครอื่นที่ไม่ได้อธิบายไว้ในคู่มือของเขา

PowerShot G7X Mark II, เลนส์ 8.8-36.8mm, f/2.0, 10.58mm, 1/200 วิ, ISO125

ในโหมดถ่ายภาพบุคคล กล้องเลือก รูรับแสง ที่กว้างและภาพชัดตื้นเพื่อให้วัตถุที่ต้องการอยู่ในโฟกัสขณะที่ให้ฉากหลังเบลอและในกรณีนี้ เบื้องหน้าก็เช่นกัน

ถึงแม้ว่างานศิลปะนี้จะมีผู้ดูแลที่อุทิศตน แต่ก็ไม่ได้เป็นอุตสาหกรรมที่เฟื่องฟู ความพยายามของรัฐบาลไทยเพื่อให้รู้จักและนิยมหัวโขนไทยไปทั่วโลก แต่ปริมาณคำสั่งซื้อโดยรวมก็ยังคงต่ำ เนื่องจากตลาดไม่ใหญ่นัก ผู้เชี่ยวชาญอย่างครูประทีปจึงปกป้องความรู้เหล่านี้อย่างดีที่สุด จะสอนเฉพาะกับญาติสนิทเท่านั้น

PowerShot G7X Mark II, เลนส์ 8.8-36.8mm, f/2.2, 12.76mm, 1/320 วิ, ISO800

เราเลือก ฟิลเตอร์สร้างสรรค์ ‘ซุปเปอร์วิวิด’ เพื่อจับทุกรายละเอียดและสีหน้าที่ทำให้หัวโขนฤาษีนี้มีชีวิต

ซึ่งอาจส่งผลต่อการรับรู้การมีอยู่ของครูโขนค่อย ๆ หายไป แต่ตามที่ครูประทีปกล่าว จะไม่มีปัญหาการขาดแคลนบุคลากรรุ่นเยาว์ในการทำหัวโขนที่จะถูกฝึกหัดเพื่อทำในสิ่งที่เขาทำ พวกเขาไม่มีโอกาสมากมายที่จะใช้ทักษะเนื่องจากมีปริมาณคำสั่งซื้อหัวโขนที่ต่ำมาก

ดังนั้นบางทีเราไม่จำเป็นต้องกังวลเกี่ยวกับ 'การสูญพันธุ์' ของคนที่มีทักษะในการทำหัวโขน

PowerShot G7X Mark II, เลนส์ 8.8-36.8mm, f/1.8, 8.80mm, 1/40 วิ, ISO800

ศิลปินที่ภาคภูมิใจล้อมรอบด้วยผลงานชิ้นเอกของเขา นี่ไม่ใช่หัวโขนทั้งหมดที่เขามีอยู่ในสต็อก แน่นอนว่าเขามีสตูดิโอหลักที่ใหญ่กว่ามากในบ้านเกิดของเขา ซึ่งห่างจากกรุงเทพประมาณ 100 กม.

นี่ไม่ใช่เรื่องแฟชั่นสมัยนิยมที่เกิดขึ้นมา ได้รับความนิยมและหายไปอย่างรวดเร็ว แต่เป็นสัญลักษณ์ที่เป็นเอกลักษณ์ของประเทศไทยและเป็นรูปแบบศิลปะเฉพาะตัวที่มีขนาดเล็กมานานหลายศตวรรษ ปัจจุบันมีคนที่กระตือรือร้นทุ่มเทในการรักษาไว้อย่างที่เคยเป็นมาและเป็นที่ชื่นชมจากทั่วทุกมุมโลก

แม้ว่าเราไม่สามารถช่วยอะไรได้แต่การมองโลกในแง่ดีของครูประทีป รอดภัยที่ว่าศิลปะไทยนี้ ที่มีตัวละครที่เป็นพระเจ้าที่มีใบหน้าที่น่ารักจากงานฝีมือ และจะไม่มีการทิ้งหัวโขน นั่นหมายความว่าบางสิ่งที่จะมีชีวิตอยู่ตลอดไป

---

---